વિવિધ શોધો અને સંશોધનો

થર્મોમીટર

👉🏼 ઉષ્ણતામાન માપવા માટે થર્મોમીટરનો ઉપયોગ થાય છે. વાતાવરણ, કોઈ પણ વસ્તુ કે શરીરનું તાપમાન જાણવા માટે જુદી જુદી જાતના થર્મોમીટર ઉપયોગમાં લેવાય છે. અને માપ પણ સેલ્સીયસ, ફ્રેરનહીટ કે કેલ્વીન જેવા જુદા જુદા પ્રમાણમાં.

👉🏼 થર્મોમીટરની શોધનો ઇતિહાસ પણ રસપ્રદ છે બે હજાર વર્ષ પહેલા ઇ.સ.૧૨૯માં થઈ ગયેલા વિજ્ઞાની ગેલનને પહેલીવાર ગરમીનું માપ જાણવાનો વિચાર આવેલો. તે સમયે ગરમી વિશે લોકોને બહુ જ્ઞાન નહોતું. ગરમ લાગે કે દાઝી જવાય એટલી જ ખબર. 

👉🏼 તે જમાનામાં ગેલને ઉકળતા પાણી અને બરફ વચ્ચેની ગરમીના પ્રમાણના ચાર ભાગ પાડી ગરમીનું માપ કાઢવાની પધ્ધતિ શોધેલી. ૧૫મી સદીના વિજ્ઞાનીઓ ગરમી વિશે વધુ જાણતા થયા. 

👉🏼 જાણીતા ગેલેલિયો એ ૧૬મી સદીમાં ગરમીનું માપ જાણવા પ્રથમ થર્મોસ્કોપ બનાવેલું. તેમાં પ્રવાહી ભરેલ વાસણમાં કાચની નળી ઊભી મુકવામાં આવતી એટલે ગરમ થયેલું પ્રવાહી નળીમાં ઊંચે ચડતું. 

👉🏼 ત્યારબાદ આ ઊંચાઈ અને મૂળ પ્રવાહીની સપાટી વચ્ચેના અંતર ઉપરથી ગરમીનું માપ કઢાતું. પરંતુ આ સાધનમાં ચોકસાઈ રહેતી નહોતી. 

👉🏼 ઇ.સ.૧૬૦૮માં થઈ ગયેલા વિજ્ઞાની ઇવાન્જેલિસ્ટા ટોરીસેલીએ કાચની સીલ કરેલી નળીમાં પ્રવાહી ભરીને નવું થર્મોમીટર બનાવ્યું. ત્યારબાદ રોબર્ટ હૂક નામના વિજ્ઞાનીએ રંગીન આલ્કોહોલ ટોરી સેવીએ કાચની શીલ કરેલી નળીમાં પ્રવાહી ભરીને નવું થર્મોમીટર બનાવ્યું. 

👉🏼 ત્યારબાદ રોબર્ટ હૂક નામના વિજ્ઞાાનીએ રંગીન આલ્કોહોલ ભરેલું થર્મોમીટર બનાવ્યું. તેણે પાણી થીજીને બરફ બને ત્યાંથી શૂન્ય શરૂ કરીને ૫૦૦ સુધીના આંક લખ્યા. ઇંગ્લેન્ડની રોયલ સોસાયટીએ આ થર્મોમીટરનો માન્યતા આપી હતી. 

👉🏼 ત્યારબાદ ઇ.સ.૧૭૦૨માં ઓલસ રોમર નામના વિજ્ઞાનીએ પણ નવી જાતનું થર્મોમીટર શોધેલું. 

👉🏼 થર્મોમીટરની શોધ બાદ ડેનિયલ ફેરનહીટ નામના વિજ્ઞાનીએ સ્ટેનહીટ ડીગ્રીના માપની શોધ કરી. ત્યારબાદ સેલ્સીયસ અને કેલ્વીન પ્રમાણે શોધાયા. સેલ્સિયસ અને ફેરનહીટ આજે ઉપયોગમાં લેવાય છે. જ્યારે કેલ્વીન પ્રમાણમાપ વિજ્ઞાાનીઓ પ્રયોગ દરમિયાન ઉપયોગમાં લે છે.

સેફ્ટીપીન

ડિજિટલ પેન

ભારતીય બનાવટનું પ્રથમ પીણું- સોસિયો

ઇસ્ત્રીની શોધ અને રસપ્રદ ઇતિહાસ

🌷 કપડાંને ઇસ્ત્રી કરવાની પરંપરા વર્ષો પહેલાની છે. ૮મી અને ૯મી સદીમાં લોકો કપડાને સુંવાળા અને ગડી રહિત કરવા ગોળાકાર લીસ્સા પથ્થરો ઘસતાં. વારંવાર ઘસવાથી પથ્થર ગરમ થતો અને કપડાંની કરચલી દૂર થતી.

🌷 ઇ.સ. ૧૮૮રમાં હેનરી સીલીએ ઇલેક્ટ્રીક ઇસ્ત્રીની શોધ કરી તે પહેલા લોકો ધાતુના વજનદાર ચોરસાને ગેસ કે ચૂલા પર ગરમ કરી કપડાંને ઇસ્ત્રી કરતા. કપડાને ઇસ્ત્રી કરવા માટે લાકડાનું પ્લેટફોર્મ જોઇએ. પોષાકની બાંય, કોલર વિગેરેના આકારને અનુકૂળ થાય તેવું લાકડાનું બોર્ડ સારા બૂન નામની મહિલાએ શોધેલું.

🌷 પૂર્વ અને પશ્ચિમની સંસ્કૃતિ નજીક આવી પછી પોષાકમાં વિવિધ ફેશનનું ચલણ વધવા લાગ્યું. બાંય, હેટ ઉપરની રીબિન વિગેરેને ખાસ પ્રકારના ભૂંગળા પર રીબન, કોલર વિગેરે ઘસીને વાંકડિયા આકાર આપતાં. આવી ઇસ્ત્રીને ગોકરિંગ કહેતા. આજે ઉપયોગમાં આવે છે તેવી ભારે ઇસ્ત્રી ૧૮મી સદીમાં બની. તે માત્ર લોખંડના ચોરસાને હાથો જડેલી હતી.

🌷 વજનદાર હોવાથી તેને ગરમ કર્યા બાદ લાંબો સમય ગરમ રહેતી. તેને સેડ આયરન કહેતા. ત્યારબાદ લોખંડના ખાનાવાળી ઇસ્ત્રી બની જેમા સળગતા કોલસા ભરીને ગરમ રાખવામાં આવતી. આજે પણ વીજળી ન હોય તેવા ગામડામાં આવી ઇસ્ત્રી જોવા મળે છે.

🌷 ૧૮૮૨માં અમેરિકાના હેનરી સેલીએ કાર્બન આર્ક વડે ગરમ થતી ઇસ્ત્રી શોધી તે અમેરિકન બ્યુટી તરીકે જાણીતી બનેલી.

🌷 સેલીની ઇસ્ત્રી ૭ કિલો વજનની હતી અને ગરમ થતા ખૂબ વાર લાગતી. ત્યારબાદ જનરલ ઇલેક્ટ્રિક કંપનીએ આજે વપરાય છે તેવી ઇલેક્ટ્રિક ઇસ્ત્રી બજારમાં મૂકી. ઇસ્ત્રીની ડિઝાઇન અને રચનામાં ઉત્તરોત્તર સુધારા-વધારા થતા રહ્યા. આજે આધુનિક ટેક્નોલોજીના સહારે વિવિધ સુવિધાવાળી સલામત ઇસ્ત્રી ઉપલબ્ધ થઇ છે.

🌷 સુતરાઉ, રેશમી કે પોલિસ્ટર વિગેરે જુદી જુદી જાતના કાપડ માટે ઇસ્ત્રીનું ઉષ્ણતામાન કેટલું હોવું જોઇએ તે પણ જાણવું જરૃરી છે. આધુનિક ઇસ્ત્રીમાં કાપડની જાત અનુસાર ઉષ્ણતામાન જાળવવા માટે ગોળાકાર બટનવાળું રેગ્યુલેટર હોય છે.

બાઈકનો ઇતિહાસ

🌷 યુવાનોમાં લોકપ્રિય વાહન એટલે બાઈક. બાઈક સદીઓ પહેલાં પણ એટલું જ લોકપ્રિય અને રોમાંચક ગણાતું. તેનો ઇતિહાસ જાણવા જેવો છે. 

🌷 ઇ.સ. ૧૮૬૮ માં સાયકલની શોધ થયા પછી લોકોએ તેમાં એન્જિન જોડીને ઝડપથી ચલાવાતા પ્રયાસો શરૂ કરેલા. તેમાં સૌ પ્રથમ ડબલ્યૂ ડબલ્યૂ ઓસ્ટિન નામના અન્જિનિયરે સાયકલના બંને વ્હિલ વચ્ચે પાણીની ટાંકી જોડી તેને ગરમ કરી તેને વરાળ વડે ચાલતું એન્જિન જોડીને પ્રથમ બાઈક બનાવી. 

🌷 ઇ.સ. ૧૮૮૪ કોયલેન્ડ નામના એન્જિનિયરે ઓછા વજનવાળું અને નાના કદનું મશીન જોડીને બાઈક બનાવી. આ બાઈક લોકપ્રિય બનેલી તે જોઈને ઘણા એન્જિનિયરો નાના મોટા વ્હિલવાળી બાઈક બનાવવા લાગ્યા. 

🌷 સૌથી ઉપયોગી બાઈક ૧૯૦૧માં ઓસ્કર હેડસ્ટોર્મે બનાયેલી તેણે પેટ્રોલથી ચાલતા કાર્બ્યુરેટરવાળા એન્જિન સાથેનું બનાવેલું. 

🌷 ૧૯૦૨ માં ૨૨ ઇંચની ફ્રેમવાળી બાઈક બજારમાં મૂકાઈ. આ બાઈકના પાછળના ભાગે પેટ્રોલની ટાંકી હતી તેથી ઊંટ જેવી લાગતી. લોકો તેને ' કેમલ બેક બાઈક' કહેતાં. તેમ છતાં ૧૦ વર્ષ સુધી તે લોકપ્રિય બનેલી અને ખૂબ વેચાયેલી. 

🌷 ઇ.સ. ૧૯૧૬ એટલે આજથી ૧૦૦ વર્ષ પહેલા બાઈક બનાવવનારી કંપની સ્પ્રિંગફિલ્ડમાં ૨૪૦૦ કારીગરો હતા અને વર્ષે ૨૫૦૦૦ બાઈક બનતી. તે જમાનામાં અન્ય વાહનો કરતાં બાઈક વધુ વપરાતી. 

🌷 ઇ.સ. ૧૯૦૧ માં બ્રિટનની રોયલ એન્ફીલ્ડ કંપનીએ ચાર સિલિન્ડરના એન્જિનવાળી પ્રથમ બાઈક બજારમાં મૂકેલી. તે દરમિયાન મોટરસાયકલ રેસ પણ લોકપ્રિય બનેલી. પોલીસ અને સેના માટે ખાસ મોટર સાયકલો બનવા લાગેલી. 

🌷 ૧૯૩૦ સુધીમાં બ્રિટનમાં લગભગ ૮૦ પ્રકારની બાઈક બજારમાં મૂકાઈ હતી. તેમાં નોર્ટન, ટ્રમ્ફ, એજેએસ, ગેરાર્ડ, વ્હિરવૂડ પ્રસિદ્ધ હતી. 

🌷 ૧૯૩૭ માં કલાકના ૨૧૯ કિલોમીટરની ઝડપે દોડી શકે તેવી હાઈસ્પીડ બાઈક બનેલી.

તબીબી જગતની ઉપયોગી શોધો

📱 ૧૯૦૩માં પ્રથમ ઇલેકટ્રોકાર્ડિયોગ્રાફ મશીન શોધાયું. આ મશીન વિલિયમ એન્થોવને શોધેલું. તે એક પ્રકારનું ગેલ્વેનો મીટર હતું કે જે વીજપ્રવાહમાં થતા નાના ફેરફારોની નોંધ કરતું. દર્દીના હાથ અને પગ સાથે વાયર વડે જોડીને હૃદયના ધબકારાની પેટર્ન જાણવા માટે તેનો પ્રથમવાર ઉપયોગ થયો. આ શોધ બદલ એન્થોવતને નોર્બલ ઇનામ મળેલું.    

📱 ૧૯૪૫ માં વિલિયમ કોલ્ફ નામના વિજ્ઞાનીએ કિડની ડાયાલિસિસ મશીનની શોધ કરેલી. તે લાકડાના ડ્રમ અને સેલોફોનની નળીઓ જોડીને બનાવેલું. આ મશીનથી દર્દીના શરીરમાંનું લોહી ખેંચીને તે શુધ્ધ કરી પાછું દર્દીના શરીરમાં મોકલાતું. ૧૫ વખત નિષ્ફળ ગયા બાદ કોલ્ફે હોલેન્ડના એક દર્દીને ડાયલિસિસ કરી તેનો જીવ બચાવેલો. 

📱 ૧૯૪૮માં કેવિન ટોહી નામના વિજ્ઞાાનીએ પ્રથમ પ્લાસ્ટિકના કોન્ટેકટ લેન્સ બનાવ્યા.  જો કે ત્યાર બાદ તેમાં ઘણા સુધારા થયા. 

📱 ૧૯૫૨ માં પૌલ ઝેલ નામના વિજ્ઞાાનીએ હૃદય માટેનું કૃત્રિમ પેસમેકર શોધ્યું. વીજપાવરથી ચાલતુંઆ મશીન દર્દીની છાતી સાથે જોડાતુ અને હળવા વીજપ્રવાહથી હૃદયને ધબકતું રાખવા ઉપયોગી થતું. 

📱 ૧૯૭૦માં આર્થોસ્કોપની શોધ થઈ. ફાઈબર ઓપ્ટિકના ઉપયોગથી આ મશીન દ્વારા પેન્સિલ જેટલી પાતળી ટયૂબથી દર્દીના શરીરની અંદરના દૃશ્યો જોઈ શકાય છે. તેના છેડે ટચૂકડો વિડિયો કેમેરા હોય છે. મોટે ભાગે હાડકાનાં સાંધાનું નિરિક્ષણ કરવા તેનો ઉપયોગ થતો.

A.T.M. મશીનની શોધ

👉🏻 બેંકમાંથી અર્ધી રાત્રે પૈસા ઉપાડવા માટેનું એટીએમ મશીન જાણીતું છે. શહેરોમાં મુખ્ય જાહેર સ્થળોએ મુકવામાં આવતાં અને કેશિયરની મદદ વિના પૈસા આપતા આ મશીનનું પૂરું નામ ઓટોમેટેડ ટેલર મશીન (ATM) છે.

👉🏻 આ મશીનની શોધ ઇ.સ. ૧૯૩૯માં લ્યુથર સિમઝિયાન નામના ટેકનિશિયને કરેલી. તેણે આ પ્રકારના ઘણા મશીનો બનાવેલા.

👉🏻 જો કે તેણે બનાવેલું મશીન બેંકમાં ઉપયોગી થયું નહોતું. પણ તેના મશીનમાંથી પ્રેરણા લઈ જ્હોન વ્હાઈટ નામના એન્જિનિયરે નવું મશીન બનાવ્યું.

👉🏻 બેંકમાં ઉપયોગી થાય તેવું મશીન ઈ.સ. ૧૯૬૭માં બ્રિટનના જ્હોન શેફર્ડે બનાવેલું. આ મશીન લંડનની બર્કલે બેંકમાં મૂકવામાં આવેલું. મશીનનું હુલામણું નામ 'હોલ ઈન ધ વોલ' હતું. 

👉🏻 આજે અંદાજ વિશ્વમાં દર  ૩૦૦૦ વ્યક્તિએ એક એટીએમ મશીન અસ્તિત્ત્વમાં છે. 

👉🏻 અમેરિકા,  કેનેડા, યુરોપ અને જાપાનમાં સૌથી વધુ એટીએમ મશીન છે. 

👉🏻 તમે નહીં માનો પણ બરફાચ્છિત દક્ષિણ ધ્રુવ  પ્રદેશમાં પણ એક એટીએમ છે તે ન્યૂઝિલેન્ડના રોસ ડિસ્પેન્ડેસીમાં આવેલું છે. કેટલાંક પ્રવાસી જ્હાજોમાં પણ એટીએમ મશીન હોય છે. 

👉🏻 વિશ્વમાં મોટા ભાગના એટીએમ માઇક્રોસોફટ વિન્ડોઝના સોફટવેર વડે ચાલે છે. 

👉🏻 આધુનિક એટીએમ મશીનમાં વિડિયો કોન્ફરન્સ કે જે બેંકના કેશિયર સાથે મુલાકાત કરાવી આપે તેવા મશીનો પણ છે. તે હજી વિશ્વવ્યાપી બન્યા નથી.

દૂરબીન

☝🏼 ક્રિકેટની મેચ કે દૂરની વસ્તુ નજીકથી જોવા માટે બાયનોક્યુલર્સ જાણીતું સાધન છે. જહાજોમાં પણ દૂર સુધી નજર રાખવા દૂરબીનનો ઉપયોગ થાય છે. અવકાશી સંશોધનો માટે આજે જાતજાતના ટેલિસ્કોપ વિકસ્યા છે પરંતુ બે કે વધુ લેન્સને ભૂંગળીમાં ગોઠવીને બનાવેલું દૂરબીન આ બધી શોધોનો પાયો છે અને દૂરબીનની શોધમાં એક બાળકની જિજ્ઞાાસાનો ફાળો છે. તેની વાત પણ રસપ્રદ છે. 

☝🏼 ઈ.સ. ૧૬૦૧માં હોલેન્ડમાં એક ચશ્માની દુકાનમાં એક મહિલા ચશ્મા ખરીદવા ગઈ. તેની સાથે એક બાળક હતું. બાળકે રમતાં રમતાં બે લેન્સ લઈ લીધા અને બંને સમાંતર રાખીને બારીની બહારનું દૃશ્ય જોવા લાગ્યો. દૂરની વસ્તુઓ અતિશય મોટી દેખાતાં તેને નવાઈ લાગી. તેણે તેની માતાને જોવા કહ્યું અને ત્યાર પછી દુકાનદારે પણ જોયું. પેલા દુકાનદારે ભૂંગળીના બંને છેડે લેન્સ લગાડીને દૂરબીન બનાવ્યું. આ વાતની જાણ ગેલીલિયોને થઈ. ગેલીલિયો તો મહાન વિજ્ઞાની અને ખગોળશાસ્ત્રી તેને ભૂંગળીના દૂરબીનમાં રસ પડયો. તેણે લેન્સની જાડાઈ, ભૂંગળીની લંબાઈ વિગેરેની ગણતરી કરીને આકાશમાં દૂર સુધી જોઈ શકાય તેવું મોટું દૂરબીન બનાવ્યું. તેણે પ્રથમવાર દૂરબીન વડે ચંદ્રની સપાટીનું અવલોકન કર્યું. આમ ગેલીલિયોએ દૂરબીન શોધ્યું. 

☝🏼 ગેલીલિયોના દૂરબીનની ભૂંગળી ઘણી લાંબી હતી. આજના બાયનોક્યૂલર્સમાં ત્રિપાશ્વૅ કાચની મદદથી ટૂંકા ગાળામાં મોટું પ્રતિબિંબ દેખાય છે.

કેલ્ક્યુલેટર

♠ આજે આપણી પાસે ગણતરી કરવા માટે શક્તિશાળી કમ્પ્યુટર અને કેલ્ક્યૂલેટર છે. આ ઈલેક્ટ્રોનિક સાધનો વીજળી વડે ચાલે છે. પરંતુ વીજળીના ઉપયોગની શોધ નહોતી થઈ ત્યારે પણ કેટલાક વિજ્ઞાનીઓએ ગણતરીઓ કરવા માટે સાધનો બનાવેલા અને યાંત્રિક કેલ્ક્યૂલેટરનો પાયો નાખેલો. વીજળી વિના ચાલતા આ સાધનોની વાત પણ રસપ્રદ છે.

♠ ઈ.સ. ૧૬૧૭માં વિશ્વનું પ્રથમ કાર્યક્ષમ કેલ્ક્યૂલેટર જ્હોન નેપિયર નામના વિજ્ઞાનીએ બનાવેલું. કહેવાય છે કે આ માણસ પાગલ હતો. તેણે લાકડાના લાંબા ટૂકડા પર વિવિધ આંકડા લખીને એવી ગોઠવણી કરી કે લાકડાને આઘાપાછા કરીને સંખ્યાઓના ગુણાકાર, ભાગાકાર, સરવાળા, બાદબાકી ઝડપથી કરી શકાય. આ સાધનને લોગરિધમ કહેતાં. આ સાધનના ઉપયોગ માટે તાલીમ લેવી પડતી. તેના જેવું જ બીજું સાધન લાંબા સળિયા પર ગોળા પરોવેલું એબાકસ હતું.

♠ આ બંને શોધના કારણે ગણતરીઓ સરળ બનાવવાની દિશા મળેલી. 

♠ વિલ્હેમ શિકોર્ડે નામના જર્મન વિજ્ઞાનીએ ઈ.સ. ૧૬૨૩માં ઘડિયાળ જેવું કેલ્ક્યૂલેટર બનાવેલું. તેના ચંદાઓ ફેરવીને વિવિધ આંકની ગોઠવણીથી ગણતરી થઈ શકતી. 

♠ ઈ.સ. ૧૬૪૨માં બ્લેઝ પાસ્કલે ૮ આંકડાની રકમના સરવાળા બાદબાકી કરી શકે તેવું યંત્ર બનાવેલું. તેમાં વિવિધ ચક્રો હતાં. એક ચક્ર ફેરવવાથી તેના પ્રમાણમાં બીજાં ચક્રો ફરે અને તેની ઉપર લખેલા આંકડા તે મુજબ ગોઠવાઈને જવાબ મળે.

♠ વિલ્હેમ લીબનિઝે ૧૦ ભૂંગળી વાળું કેલક્યૂલેટર બનાવ્યું. તેને સ્ટેપ રેકનર કહેતાં. એક આડા નળાકાર પર આંકડા લખેલી ભૂંગળીઓ વારાફરતી ખસી શકે તે રીતે ગોઠવાયેલી. દશાંશ પધ્ધતિની શરૂઆત આ યંત્રથી થયેલી. 

♠ આ બધા મશીનોમાં વીજળીનો ઉપયોગ નહોતો. હાથ વડે સંચાલન થતું. આજે આ મશીનો રમકડાં જેવા લાગે પરંતુ કમ્પ્યુટર અને કેલક્યૂલેટરની શોધના પાયામાં આ રમકડાંની જ ભૂમિકા હતી.